Een stad waarin allerlei sensoren en data aan elkaar gekoppeld zijn en welke te besturen is op afstand, noemt men een Smart City. Deze slimme stad wordt bestuurd met behulp van Internet of Things (IoT) en beheerd door verschillende informatietechnologieën. In de ideale wereld wordt op die manier een goede en veilige leefomgeving gecreëerd. De slimme stad wordt aantrekkelijker, is duurzamer en leefbaarder.
Hoe ziet dit er in de praktijk dan uit? Lichten gaan alleen aan als een sensor detecteert dat er mensen zijn, camera’s die detecteren dat er iemand in een zwembad verdrinkt (behaviour analytics) en als bestuurder zie je gemakkelijk waar in de stad nog parkeerplaatsen vrij zijn. De veiligheid wordt geoptimaliseerd, maar ook efficiency en comfort zijn termen die vaak gekoppeld zijn aan de Smart City. Hoe dit allemaal kan, is vrij eenvoudig: door het verzamelen van ‘Big Data’.
Big Data (grote hoeveelheid ongestructureerde en gestructureerde gegevens) is veel geld waard. Wie gebruikt en analyseert Big Data in een slimme stad? In Smart City projecten steken bedrijven veel geld in innovatieve producten die data verzamelen en beheren. Deze bedrijven zijn in staat om grote hoeveelheden (complexe) datasets aan elkaar te koppelen en te analyseren (onder andere het zoeken naar patronen) om daaruit inzichten te verkrijgen. Gemeenten zijn (indirect) afhankelijk van dit soort bedrijven die de stad innoveren met slimme apparatuur en sensoren. Een oorzaak voor deze zwakkere positie van gemeenten is dat zij vaak niet voldoende over de financiële middelen beschikken om te investeren in deze technologieën op grote schaal.
Kunnen we dan stellen dat een Smart City een privatised city is? Volgens internetcriticus Evgeny Morozov wel.[1] Enerzijds krijgen bedrijven een steeds belangrijkere en invloedrijke rol in slimme steden, anderzijds weten de gemeenten vaak niet hoe ze dit gebeuren moeten vormgeven. Zij worden geacht verantwoordelijk te zijn voor de data van hun burgers, maar degenen die de data verwerken en opslaan zijn in realiteit de echte grote spelers. Techgiganten, zoals Amazon en Google maken veelvuldig gebruik van Big Data, maar in Nederland zijn bijvoorbeeld KPN[2], Philips[3] en het CBS[4] ook erg enthousiast om mee te helpen aan de realisatie van Smart Cities.
Maar wat is nu het probleem om in een stad te wonen waar alles wordt verbeterd door middel van slimme technologieën? Het antwoord hierop komt neer op belangenafweging: wat weegt zwaarder? Onze privacy, die zeker in het geding is nu we gemeten en beïnvloed worden binnen de stadsgrenzen van de Smart City? Of het belang om het leven gemakkelijker en efficiënter te maken voor de inwoners van de Smart City? In mijn optiek weegt onze privacy zwaarder dan het gemak van de Smart City en zijn er grote risico’s die horen bij een Smart City.
Allereerst is alles wat in een database is opgeslagen hackable, dus ook onze persoonsgegevens. Daarnaast passen we ons gedrag aan als we weten dat we bekeken worden. Dit noemt men ook wel het chilling effect: wanneer we het gevoel hebben dat ons gedrag wordt geobserveerd, leidt dit tot aanpassing van ons gedrag en het achterwege laten van niet- normconform gedrag. Dit zou betekenen dat we niet meer helemaal vrij zijn in ons handelen. We durven onszelf niet meer kritisch uit te laten. De slimme stad is een proeftuin, waarin de bewoners de onwetende proefkonijnen zijn. Hij brengt het gedrag van burgers precies in kaart. We kunnen deze slimme steden zien als een soort gevangenis – een panopticon – waarin iedereen wordt gevolgd, bekeken en gecontroleerd. Als een surveillancestaat dus.
Ook de Autoriteit Persoonsgegevens waarschuwt voor het digitaal volgen van mensen op (semi-) openbare plekken. Onlangs is de Nederlandse toezichthouder een verkennend onderzoek gestart naar de ontwikkeling van Smart Cities. De AP heeft bij verschillende gemeentes de gegevensbeschermingseffectbeoordeling (DPIA) opgevraagd met betrekking tot het inzetten van Smart City technologie. Deze beoordeling is verplicht voor een dergelijke verwerking van persoonsgegevens.
De Autoriteit Persoonsgegevens juicht innovatief gebruik van data voor meerwaarde in de openbare ruimte toe, mits de privacy van burgers voldoende is gewaarborgd.[5] Of deze daadwerkelijk samengaan, blijft nog maar de vraag.
We willen graag geloven dat we vrij zijn in ons handelen en in het maken van onze eigen keuzes. In een Smart City geldt het tegenovergestelde. We leven constant met de gedachte dat we bekeken worden en dat we ons hierdoor moeten gedragen naar de heersende norm. Zijn we bereid om dit stuk vrijheid in te leveren voor het gemak en comfort van een Smart City, een panopticon?
Reduce Risk, Create Value!
Bronnen: